Erfenisbelasting is een taboe in onze samenleving

Vlaams minister van Financiën wil grote erfenissen minder zwaar belasten. Velen zullen het hem in dank afnemen, maar er weerklinkt ook protest. ‘Niet wie hard gewerkt heeft profiteert, maar wie goed geboren is.’

Het stof rond het Energiepact is nog niet gaan liggen of de volgende grote werf staat al in de steigers. Dit jaar zal Vlaanderen de erfbelasting hervormen, om ze beter af te stemmen op het nieuwe erfrecht dat vanaf 1 september van kracht is. Daardoor heeft u voortaan meer vrijheid om te beslissen wie na uw dood uw centen krijgt. Precieze tarieven moeten nog worden afgeklopt, maar de marsrichting ligt vast: ‘Het wordt een belastingverlaging van meer dan 100 miljoen euro’, zei Vlaams minister van Financiën Bart Tommelein (Open VLD) in deze krant (DS 26 december). Vooral de hoge tarieven om uw nalatenschap aan derden door te geven zijn de minister een doorn in het oog: ‘De tarieven van 65 procent belasting verdwijnen. Als je mensen meer dan 50 procent afpakt, ben je niet goed bezig.’

Zijn voornemen levert de minister electoraal en politiek ongetwijfeld applaus op. Ook de andere Vlaamse meerderheidspartijen, de N-VA en CD&V, willen de ‘belasting op verdriet’ omlaag. En uit internationaal onderzoek blijkt dat geen enkele belasting op meer weerstand en afgrijzen stuit: ‘diefstal’ en ‘onteigening’, klinkt het. En dus dalen de tarieven niet alleen in België. In 10 van de 28 EU-landen betaal je al geen successierechten meer, in de andere zijn er vaak hoge vrijstellingen voorzien. In Italië bijvoorbeeld betaal je alleen maar als je meer dan een miljoen euro erft.
Ook aan de andere kant van de oceaan beloven de Republikeinen om tegen 2025 komaf te maken met de ‘dodentaks’, zoals Donald Trump de belasting noemt. Met zijn belastinghervorming verdubbelde hij de vrijstelling alvast. Hoewel die maatregel vooral de grote inkomens een duwtje in de rug geeft, zal ook zijn armere achterban juichen. Wie minder bezit, wil nog minder dat de fiscus er na zijn dood mee aan de haal gaat, blijkt uit ondervragingen.

Te weinig debat
‘Enerzijds heeft een kind geen verdienste aan waar het geboren wordt en dus ook geen recht op die erfenis. Anderzijds zeggen ouders: ik doe wat ik wil met het geld dat ik verdiend heb’ Dirk Van de gaer, Professor economie (UGent)

Maar als de erfbelasting op de schop gaat, loopt de overheid heel wat inkomsten mis. In de welvarende Oeso-landen zijn de belastinginkomsten uit erfenissen met 60 procent gedaald. Terwijl de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk in 1970 respectievelijk nog 2,5 en 2 procent van hun inkomsten uit erfenisbelastingen haalden, is dat vandaag nog 0,5 en 0,2 procent. Die vaststelling deed zelfs het gezaghebbende liberale weekblad The Economist – dat zelden hoog oploopt met belastingen – aan de alarmbel trekken. ‘Een verstandige discussie voeren is moeilijk wanneer erfbelastingen een diepgewortelde weerstand opwekken’, stond in het redactioneel commentaar. ‘Maar de uitholling ervan heeft tot te weinig debat geleid.’

Het mag niet verbazen: voorstanders van een hoge erfbelasting steken zelden ongestraft hun hoofd boven het maaiveld. Dat ondervond ook SP.A-senator Bert Anciaux, toen hij zich enkele jaren geleden in De Tijd liet ontvallen dat ‘de wereld rechtvaardiger zou zijn als we erfenissen zouden afschaffen, zodat vermogens rechtstreeks naar de overheid gaan’. Op sociale media promoveerde hij prompt tot schietschijf van de dag, wat hem ook vandaag nog tot voorzichtigheid over het gevoelige onderwerp aanzet.

De verre tante
‘Uit lijfsbehoud ga ik die uitspraak niet herhalen’, zegt Anciaux al lachend. ‘Hoge erfbelasting is een taboe in onze samenleving. Na die uitspraak werd mij verweten dat ik mijn kinderen niet graag zag en ze wilde onterven. Ik kan u geruststellen, ik ga door het vuur voor hen. Maar het gaat erom dat je voor ieder kind een zo gelijk mogelijke vertrekbasis wil. Ik heb heus wel begrip voor ouders die hun kinderen iets willen meegeven tegen een laag tarief, maar erven van een verre rijke nonkel of tante die je zelden ziet, vind ik iets anders. Elke verloren euro moet je elders halen.’

Een zorg die ook de Leuvense professor sociaal recht en ex-N-VA-senator Danny Pieters deelt. ‘Iedereen is tegen een erfbelasting, maar er moet ook genoeg geld voor belastingen en sociale zekerheid binnenkomen. Het gevolg mag niet zijn dat we de lasten op arbeid gaan verhogen. Integendeel, die moeten omlaag.’

Ook Pieters viseert geen ouders die hun kinderen iets willen meegeven, ‘maar over hoeveel generaties geldt dat?’. ‘Het kan niet dat arbeid die honderd jaar geleden werd geleverd meer doorweegt dan arbeid van nu. Mensen moeten het verschil kunnen maken door te werken.’

Dat is nu niet altijd het geval, zeker in Europa, waar de belastingen op arbeid hoog zijn. Meer dan de helft van de miljardairs in Europa heeft zijn rijkdom geërfd, berekende de Amerikaanse denktank Peterson Institute for International Economics. Dat aantal stijgt. Ook in België zijn het niet noodzakelijk noeste werkers en vlijtige spaarders die een vermogen opbouwen. Maar liefst 80 procent van het gezinsvermogen in ons land is overgeërfd, bleek in 2014 uit een studie van de universiteit van Luik.

Meer dan de helft van de miljardairs in Europa heeft zijn rijkdom geërfd.

Sterker nog, een fortuin erven zou de werklust remmen, bleek uit een studie van de Amerikaanse professor Douglas Holtz-Eakin, die in 2008 de Republikeinse presidentskandidaat John McCain adviseerde. Iemand die meer dan 150.000 dollar erft, heeft vier keer meer kans om te stoppen met werken dan iemand die minder dan 25.000 dollar opstrijkt. Het is de reden waarom Microsoft-oprichter Bill Gates, superbelegger Warren Buffett en zanger Sting, die zelf hun fortuin opbouwden, er weinig voor voelen om dat zomaar door te geven aan hun kinderen. Al is dat effect kleiner naarmate we met z’n allen ouder worden. Sommigen zijn tegenwoordig zelf al met pensioen als ze hun erfenis krijgen.

Dat maakt de erfenisbelasting voor filosoof Philippe Van Parijs toch wat een symbooldossier. ‘Wat een kind van zijn ouders krijgt voor ze sterven, is vaak veel belangrijker.’

Ancien régime
Toch is het vreemd dat net een liberale minister die toptarieven op grote erfenissen wil verlagen, zegt Paul De Grauwe, professor aan de London School of Economics.

Adam Smith, de grondlegger van de vrije markt, noemt de macht om iets eeuwig te bezitten ‘manifest absurd’. En volgens de Britse liberale filosoof John Stuart Mill betekende ‘het geluk om geboren te zijn’ nog niet dat je welvaart verdient.

‘Hoge erfenisbelasting was een kernwaarde van het liberalisme’, zegt De Grauwe. ‘De bedoeling was erover te waken dat ieder kind gelijk aan de start komt. We gaan naar een regime waarbij meer en meer vermogens geërfde vermogens zijn. Dat is een terugkeer naar het ancien régime. Niet degenen die hard gewerkt hebben, maar degenen die goed geboren zijn, profiteren. Als vermogens te veel worden opgebouwd binnen een elite, dan holt dat de democratie uit en gaan we naar een permanente plutocratie.’

De Grauwe zou niet aan de toptarieven raken, zegt hij. ‘Je kan de grens verhogen (nu geldt het hoogste tarief vanaf 125.000 euro, red.), zodat je de middenklasse spaart, maar het is belangrijk om de progressiviteit in de belasting te houden. Ik ben geen radicaal die alles op de schop wil en begrijp heel goed dat mensen iets willen doorgeven aan hun kinderen of kleinkinderen, maar door het hoogste belastingtarief te verminderen, zal je de ongelijkheid vergroten.’

Slechtste leerling
Dat blijkt uit een nieuwe studie van de Universiteit Gent en de London School of Economics deed. Erfenisbelasting werkt, zeker op de lange termijn, herverdelend en is een instrument om de ongelijkheid verminderen, zegt de Gentse economieprofessor Dirk Van de gaer. ‘Het vermindert de prikkel om vermogen te accumuleren, zelfs als het een kleine belasting is. Politici vragen zich af wat zo’n belasting zal opbrengen – voor de begroting én bij de volgende verkiezingen. Maar dat is niet de juiste horizon om over erfenisbelasting na te denken. Ook de langetermijneffecten op ongelijkheid moeten worden meegerekend.’

Dat er zoveel weerstand is tegen erfenisbelasting, begrijpt Van de gaer. ‘Het is een botsing van twee perspectieven. Enerzijds heeft een kind geen verdienste aan waar het geboren wordt en dus ook geen recht op die erfenis. En anderzijds zeggen ouders: “Ik heb dat geld verdiend en doe ermee wat ik wil”. In een samenleving die steeds minder belang hecht aan gelijkheid en meer aan het individu, haalt het perspectief van de ouders de overhand.’

Die evolutie is duidelijker in andere landen. In de Oeso-landen daalden de inkomsten uit erfbelasting dan wel fors, ons land hanteert nog steeds de hoogste tarieven van allemaal. Wat dat betreft, zijn we ‘de slechtste leerling uit de klas’, zegt fiscaal expert Michel Maus. ‘Alleen: door alle uitzonderingen, zoals vrijstellingen van schenkingen en aandelen in familiebedrijven, staat de achterdeur wagenwijd open.’