Herkennen katten hun spiegelbeeld? Tomas Van Dijk

Katten hebben geen idee dat ze naar zichzelf kijken. Daar zijn vrijwel alle experts het over eens. ‘Om jezelf te herkennen heb je zelfbewustzijn nodig’, zegt gedragsonderzoeker James Anderson van de Universiteit van Kyoto (Japan). Katten hebben dat volgens hem niet of onvoldoende.

Anderson is gespecialiseerd in zelfherkenning. Hij heeft tal van experimenten uitgevoerd bij mensen en bij onze evolutionaire neefjes, de mensapen; chimpansees, bonobo’s, orang-oetans en gorilla’s. Niet bij katten. Dat laatste heeft niemand grondig gedaan. De enige aanwijzingen voor het ontbreken van zelfherkenning bij onze huisdiertjes zijn anekdotisch van aard.

Na een poos negeren veel katten hun spiegelbeeld. Het gedraagt zich te raar

Hoe interpreteren katten hun spiegelbeeld dan waarschijnlijk wel? ‘In eerste instantie reageren ze vaak alsof er een soortgenoot voor hen staat’, zegt Anderson. ‘Afhankelijk van de persoonlijkheid van de kat, kiest hij voor een vriendschappelijke en speelse benadering, reageert hij agressief of onderzoekend. Hetzelfde geldt voor honden.’

De interesse verdwijnt meestal snel. ‘En dat is begrijpelijk. Want het “beest” dat de kat tegenover zich ziet, gedraagt zich volgens uw huisdier wel heel raar. Hij initieert zelf geen interactie, bootst alleen maar na, beweegt de tegenovergestelde kant op, verdwijnt dan plots en heeft geen eigen geur. Na een poos negeren veel katten hun spiegelbeeld.’

‘Er zijn wel aanwijzingen dat honden bepaalde reflecties in een spiegel juist interpreteren’, vervolgt Anderson. ‘Als hun baasje hen van achteren benadert en ze zien dit in de spiegel, dan kijken ze om. Of katten dat ook doen, weet ik niet.’

Zelfherkenning lijkt zo voor de hand liggend. Maar dat is het allerminst. Sommige volwassen mensen herkennen zichzelf niet. ‘Dit komt onder meer voor bij mensen die schizofreen zijn en bij patiënten met vergevorderde Alzheimer’, zegt Anderson.

En volgens psycholoog en gedragsonderzoeker Annika Paukner van de National Institute of Child Health and Human Development in Dickerson (VS) duurt het ook bij gezonde mensen een tijd voordat ze het concept snappen. ‘Pas tijdens het tweede levensjaar, wanneer peuters tussen de 18 en 24 maanden oud zijn, herkennen ze hun spiegelbeeld’, zegt de Amerikaanse. ‘Voor die tijd glimlachen ze ernaar en proberen baby’s een band aan te gaan met hun reflectie.’

De enige andere diersoorten waarvoor overtuigend is aangetoond dat ze zichzelf herkennen, zijn chimpansees, bonobo’s, orang-oetans en gorilla’s. Hiervoor zijn tests gebruikt waarbij de dieren een markering – een stip – op hun kop kregen terwijl ze onder narcose waren. Eenmaal weer wakker en voor een spiegel geplaatst, probeerden ze de stip te verwijderen door aan hun kop te krabben. Ze konden de markering alleen via de spiegel zien. Er zijn ook anekdotes over mensapen die een spiegel gebruiken om hun gebit en hun kont te inspecteren.

Paukner heeft zelf twee katten die stoïcijns reageren op hun spiegelbeeld. Zijn uw katten ook gewend geraakt aan de spiegel en mist u hun speelsheid (of agressie)? Verplaats de spiegel, zegt Paukner. Het hele circus kan dan opnieuw beginnen.